Келісім комиссиясы. Еңбек заңнамасының негіздері.
(«Қостанай облысының білім және ғылым қызметкерлерінің жергілікті кәсіптік одағы» ҚБ қоғамдық қабылдау бөлмесінің жетекшісі Суворова Нина Владимировна; байланыс телефоны: 54-10-44, сот 87051710177)
9 тақырып. Демалыс беру кезіндегі еңбек даулары
Материалды «сұрақ-жауап» түрінде зерттеу
1-сұрақ: Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының ең төменгі ұзақтығы қандай?
Жыл сайынғы негізгі ақылы еңбек демалысының ұзақтығы – күнтізбелік 24 күн, егер ұзақ күн саны Еңбек кодексінде, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінде, еңбек, ұжымдық шарттарда және жұмыс берушінің актілерінде көзделмесе (ҚР ЕК 88-б.).
Күндердің ұзақтығы келесі сәтте анықталды:
- Азаматтық қызметшілер үшін күнтізбелік 30 күннен кем емес (ҚР ЕК 139-Б., 10-т.);
- Педагогтарға – күнтізбелік 56 күн («Педагог мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы).
2-сұрақ: Қандай қызметкерлер қосымша ақылы еңбек демалысына құқылы?
Жыл сайынғы ақылы қосымша еңбек демалыстары келесі қызметкерлерге беріледі (ҚР ЕК 89-б.):
- ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін жұмыскерлерге өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізіміне, ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстардың тізбесіне сәйкес ұзақтығы кемінде күнтізбелік алты күн болатын мерзім беріледі.
Ауыр, зиянды және (немесе) қауіпті жағдайлардағы еңбегі өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау нәтижелерімен расталған жұмыскерлерге жыл сайынғы ақы төленетін қосымша еңбек демалыстары беріледі.
Жұмыс беруші өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша, сондай-ақ аттестаттауға жатпайтын жұмыс орындары бойынша аттестаттауды жүргізбеген жағдайда, жыл сайынғы ақы төленетін қосымша еңбек демалыстары өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізіміне, ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстардың тізбесіне сәйкес толық көлемде беріледі;
- бірінші және екінші топтағы мүгедектерге ұзақтығы кемінде күнтізбелік алты күн.
- Еңбек, ұжымдық шарттарда жұмыскерлерге үздіксіз ұзақ жұмысы, маңызды, күрделі, жедел жұмыстарды, сондай-ақ өзге де сипаттағы жұмыстарды орындағаны үшін көтермелеу сипатындағы жыл сайынғы ақы төленетін қосымша демалыстар белгіленуі мүмкін.
«Қостанай облысы әкімдігінің білім басқармасы» ММ мен «Қостанай облысының білім және ғылым ұйымдары қызметкерлерінің жергілікті кәсіптік одағы» ҚБ арасындағы 2021-2023 жылдарға арналған әлеуметтік әріптестік туралы келісімге сәйкес жұмыс беруші міндетті:
Келісімнің 5.2.1. тармағы. Азаматтық қызметші болып табылмайтын жұмыскерлерге күнтізбелік 30 күн санында жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын беру:
- Қызметтік бөлмелерді тазалаушы;
- вахта жұмысшысы;
- гардероб жұмысшысы;
- кастелянша;
- бағбан;
- қоймашы;
- аула сыпырушы;
- санитар;
- қарауылшы;
- от жағушы;
- асхана жұмысшысы, қосалқы жұмысшы.
Мүмкін еңбек дауының мысалы: Балабақша күзетшісі 30 күнтізбелік күн ішінде еңбек демалысына өтініш жазды, жұмыс беруші бас тартады және күзетші азаматтық қызметкер емес деген негізде 24 күнтізбелік күн береді.
Келісімнің 5.2.2. тармағы. Жыл сайынғы қосымша ақылы демалыс келесі қызметкерлерге беріледі:
- ҚР ЕК-нің 89-бабы 1-тармағының 1 тармақшасына сәйкес зиянды және (немесе) қауіпті еңбек жағдайлары бар жұмыстармен айналысатын қызметкерлерге
- Дәрігер-12 күн;
- Орта медициналық персонал – 12 күн;
- Білім беру ұйымдарының кіші медициналық персоналы – 12 күн;
- Сұйық отынмен және газбен жұмыс істейтін, бу және су жылыту қазандықтарына қызмет көрсететін қазандық машинисі (от жағушы) – 6 күн;
- Қатты минералды отынмен жұмыс істейтін бу және су жылыту қазандықтарына қызмет көрсететін қазандық машинисі (от жағушы):
– қолмен жүктеу кезінде – 12 күн;
– механикалық жүктеу кезінде – 6 күн;
6) Бас-аспаз – 6 күн;
7) Кір жуу орнының қызметкерлері-6 күн;
8) Аспазшы – 6 күн;
9) Қызметтік үй-жайларды жинаушы – 6 күн;
10) Электрмен дәнекерлеуші-6 күн;
Санаторлық мектеп-интернат қызметкерлеріне-12 күн:
-Кітапханашы;
– Дәрігерлер;
– Кастелянша;
– Кіші медициналық және қызмет көрсетуші персонал:
санитар, буфетші, даяршы, ыдыс жуушы, мойыншашы, шаруашылық бикесі, күтуші, қызметтік бөлмелерді тазалаушы, шаштараз.
– Орта медициналық қызметкерлер
- ҚР ЕК 89-б.1-Т. 2-т. сәйкес ұзақтығы кемінде күнтізбелік алты күн бірінші және екінші топтағы мүгедектерге беріледі.
5.2.4-тармақ. Жақын туыстары (әкесі, анасы, ұлы, қызы, ағасы, қарындасы, жұбайы, зайыбы, қайын атасы, қайын енесі) қайтыс болған жағдайда қызметкерлерге тиісті құжаттардың негізінде олардың өтініші бойынша бес күнге дейін ақылы демалыс беру.
5.2.5 тармақ. Қызметкерлерге олардың өтініші бойынша қызметкердің үйлену жағдайында үш күнге дейін ақылы демалыс беру.
5.2.6 тармақ. Тараптар келесі қызметкерлерге ақылы еңбек демалысын үш күнге дейін ұлғайтуға келісті:
– аудандық, қалалық (мектептік) әдістемелік бірлестіктердің; техникалық және кәсіптік білім беру әдістемелік бірлестіктерінің басшыларына;
– бас есекпшіге, есепшіге;
– бас экономистке, экономистке;
– Мемлекеттік сатып алулар бойынша менеджерлерге (мамандарға).
5.2.7.тармақ. Тараптар келесі білім беру ұйымдарында тәлімгерлік үшін ақылы еңбек демалысын үш күнге дейін ұлғайтуға уағдаласты:
– мектепке дейінгі ұйымдардың тәрбиешілеріне;
– техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы оқытушылар мен өндірістік оқыту шеберлеріне;
– жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдардың тәрбиешілеріне;
– психологиялық-педагогикалық түзету және психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация кабинеттеріндегі арнайы педагогтарға (мұғалім-логопед; мұғалім-дефектолог; олигофренопедагог және т. б.);
– қосымша білім беру ұйымдарындағы қосымша білім беру педагогтеріне.
3-сұрақ: Еңбек демалысы күндерінің ұзақтығын есептеу кезінде мереке күндері, ауысым кестелері ескеріле ме?
Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының ұзақтылығы күнтізбелік күндермен есептеледі, мереке күндерін есепке алмағанда, пайдаланылатын жұмыс режимдеріне және ауысым кестелеріне қарамастан (ҚР ЕК 90-бабының 1-тармағы).
4-сұрақ – Ықтимал еңбек дауының мысалы: Қызметкер 2017 жылдың қазан айында жұмысқа қабылданды және 2018 жылдың маусым айында еңбек демалысын беруді сұрайды. Жұмыс беруші қарсылық білдіреді.
Қызметкерге жұмысының бірінші және одан кейінгі жылдары үшін жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысы тараптардың келісімі бойынша жұмыс жылының кез келген уақытында беріледі (ҚР ЕК 92-б., 1-т.).
5-сұрақ – Ықтимал еңбек дауының мысалы: Еңбек демалысының ұзақтығы – 30 күнтізбелік күн, қызметкерге еңбек демалысын бөліп алу туралы талап-етеді: 10 күнтізбелік күн; 10 күнтізбелік күн және 10 күнтізбелік күн. Жұмыс беруші қарсылық білдірді.
Жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысы жұмыскер мен жұмыс беруші арасындағы келісім бойынша бөліктерге бөлінуі мүмкін. Бұл ретте қызметкердің еңбек шартында белгіленген, жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысы бөліктерінің бірі екі күнтізбелік аптадан кем болмауға тиіс (ҚР ЕК 92 б. 3 т.).
Осының негiзiнде, бұл жағдайда демалысты 10 күнтізбелік күннен бөлiп беруге жол берiлмейдi.
6-сұрақ: Демалыс кестеден тыс берілді, еңбек демалысына ақы қанша мерзім ішінде төленуі қажет?
Жыл сайынғы еңбек демалысына ақы төлеу – ол басталғанға дейінгі үш жұмыс күнінен кешіктірілмей, ал еңбек демалысы демалыстар кестесінен тыс берілген жағдайда, ол берілген күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізіледі (ҚР ЕК 92 б. 4т.).
Бұл ретте, кестеден тыс демалыс тараптардың келісімі бойынша белгіленеді (ҚР ЕК 93б. 1т.).
7-сұрақ: Жұмыс беруші демалыстар кестесін өзгертті, ол қызметкерлерді осы туралы ескертуге міндетті ме?
Демалыстар кестесі өндірістік қажеттілікке байланысты өзгертілген жағдайда, жұмыс беруші бұл туралы жұмыскерге еңбек демалысы басталардан кемінде екі апта бұрын хабардар етуге міндетті (ҚР ЕК 93б. 2т.).
8-сұрақ: Ықтимал еңбек дауының мысалы: Еңбек демалысы кезiнде қызметкер баланың сырқаттануына байланысты еңбекке уақытша жарамсыздық күндерi болды. Қызметкер жұмыс берушiден демалыс күндерiн ауыстыруды сұрайды. Жұмыс беруші қарсылық білдірді.
Жұмыс беруші дұрыс, себебі қызметкер еңбекке уақытша қабілетсіз болған жағдайда ғана жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысы толық немесе оның бір бөлігі ауыстырылады (ҚР ЕК 94б№ 1 т.).
9-сұрақ. Негізгі лауазымы бойынша демалыс (мұғалім)-56 күнтізбелік күн, қоса атқарушы жұмыс бойынша демалыс (зертханашы) – 30 күнтізбелік күн. Қызметкерге демалыс берудің дұрыс жолы қандай?
Егер қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шарты бойынша жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысының ұзақтығы негізгі жұмыс бойынша демалыстың ұзақтығынан аз болса, жұмыс беруші қоса атқарушы жұмыскердің өтініші бойынша оған демалыстар ұзақтығының айырмасын құрайтын күндерге жалақы сақталмайтын демалыс береді (ҚР ЕК 92б. 5т.).
10 сұрақ: Бас бухгалтер болып жұмыс істеймін, жұмыс беруші үшінші жыл қатарынан ауқымды жұмыс көлеміме сілтеме жасай отырып, еңбек демалысын бермей отыр. Бұл мәселе еңбек дауының мысалы болып табылады.
Пайдаланылмаған жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысын не оның бір бөлігін қатарынан екі жыл бойы бермеуге тыйым салынады (ҚР ЕК 94б. 3т).
11-сұрақ: Жұмыс беруші қызметкерді жыл сайынғы еңбек демалысынан кері шақыртып алуға құқылы ма?
Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы жұмыс берушімен мына жағдайда үзілуі мүмкін:
- Өндірістік қажеттілікке байланысты
- Қызметкердің жазбаша келісімімен ғана.
Басқа дағдайда кері шақыртуға жол берілмейді. (ҚР ЕК 95 б. 1 т.)
12-сұрақ: Еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлігінің күндеріне өтемақы төлене ме?
Қазақстан Республикасы Еңбек кодесінің 95 б. 3 т. сәйкес жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлiгiнiң күндерi үшiн өтемақы төлемі қызметкер жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан кері шақыртылған кезде және қызметкер жұмыстан босатылған кезде жол берiледi.
13-сұрақ: Қызметкерді еңбек демалысынан кері шақыртып алуы қалай өтеледі?
Қызметкерді еңбек демалысынан кері шақыртып алуда, оның құқығы (ҚР ЕК 95 б. 2,3 т.):
- Жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысының пайдаланылмаған
бөлігі еңбек шарты тараптарының келісімі бойынша ағымдағы жұмыс жылы ішінде немесе келесі жұмыс жылында кез келген уақытта беріледі не келесі жұмыс жылының жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысына қосылады.
- Демалыстың пайдаланылмаған бөлігін басқа уақытта берудің орнына, тараптардың арасындағы келісім бойынша жұмыскерге жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлігінің күндері үшін өтемақы төлемі жүргізіледі.
14 сұрақ: Ықтимал еңбек дауының мысалы: Қызметкерге жыл бойы 6 күн бойы жалақысы сақталмайтын демалыс берiледi. Жұмыс беруші демалыс беру кезінде оның ұзақтығын алты күнге қысқартты. Қызметкер қарсылық білдіреді.
Жұмыс берушінің шешімі дұрыс емес, өйткені қызметкерге еңбекақы сақталмайтын демалыс берілді, бұл әлеуметтік демалыс, еңбек демалысы емес (ҚР ЕК 87 б. 1т) Демалыс бөлінген жағдайда демалыс күндерінің жалпы саны қысқартылады (ҚР ЕК 92-б. 3-т.).
15 сұрақ: Ықтимал еңбек дауының мысалы: Қызметкердің демалысы бөліктерге бөлінген. Қызметкер сауықтыруға арналған жәрдемақыны демалыстың әр бөлігіне төлеуді талап етеді. Жұмыс беруші қарсылық білдірді.
Азаматтық қызметшілерге жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысын берген кезде сауықтыруға арналған жәрдемақы күнтізбелік жылда бір рет төленеді (ҚР ЕК 139 б. 10т.).
16-сұрақ. Ықтимал еңбек дауының мысалы: Бастауыш сынып мұғалімінің орта кәсіптік білімі бар және ЖОО-да заңгер мамандығы бойынша білім алады. Ол оқу демалысын беруді сұрайды. Жұмыс беруші қарсылық білдірді.
Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 87 б. 5 т. (бұдан әрі-ҚР ЕК) сәйкес қызметкерлерге әлеуметтік демалыстардың мынадай түрлері беріледі:
1) жалақы сақталмайтын демалыс;
2) оқу демалысы;
3) жүктілікке және бала (балаларды) тууға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты демалыс;
4) бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс.
Білім беру ұйымдарында оқып жүрген жұмыскерлерге сынақтар мен емтихандарға дайындалу және оларды тапсыру, зертханалық жұмыстарды орындау, дипломдық жұмысты (жобаны) дайындау және қорғау, әскери оқытылған резервті даярлау бағдарламаларынан өту үшін оқу демалыстары беріледі. (ҚР ЕК 98 б. 1т.)
Оқу демалысына ақы төлеу келісімдерде, ұжымдық, еңбек шарттарында, оқу шартында айқындалады. (ҚР ЕК 98 б. 2т.)
«Қостанай облысы әкімдігінің білім басқармасы» ММ мен «Қостанай облысы білім және ғылым ұйымдары қызметкерлерінің жергілікті кәсіптік одағы» ҚБ арасындағы 2021-2023 жылдарға арналған әлеуметтік әріптестік туралы келісімнің 3.10 т сәйкес жұмыс беруші өзіне орта кәсіби білімі бар, сәйкес мамандығы мен атқарып отырған лауазымы бойынша жоғары кәсіби білім алушы педагогикалық қызметкерлерге біліктілікті арттыру тәртібімен ақылы оқу демалыстарын беру туралы міндеттеме алады.
